การพัฒนาเด็กปฐมวัย คือการสร้าง “ระบบนิเวศ” ที่รายล้อมตัวเด็ก เพื่อให้พวกเขามีพื้นที่ในการเติบโตอย่างเต็มศักยภาพ เพราะพัฒนาการของเด็กส่วนใหญ่จะขึ้นอยู่กับการปรับตัวให้คุ้นเคยกับสิ่งแวดล้อม และการเรียนรู้ที่ดีที่สุดคือการลงมือทำผ่านประสบการณ์ตรง ดังนั้น การออกแบบกระบวนการเรียนรู้และสร้างสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมจึงเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง
โครงการ “มหัศจรรย์นิเวศสื่อสุขภาวะเพื่อเด็กปฐมวัย” โดยการสนับสนุนของสำนักสร้างเสริมระบบสื่อและสุขภาวะทางปัญญา(สำนัก11) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ ได้นำแนวคิดนี้มาสู่การปฏิบัติอย่างเป็นรูปธรรม โดยมี ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านกุมุง ในฐานะเครือข่ายครูมหัศจรรย์ เป็นหัวหอกในการขับเคลื่อนกิจกรรมที่สร้างแรงบันดาลใจอย่าง “ธนาคารสื่อสร้างสรรค์” ร่วมกับผู้ปกครอง เพื่อเปลี่ยนบ้านและชุมชนให้เป็นคลังความรู้ และเปลี่ยนพ่อแม่ให้เป็น “นักสร้างสรรค์” ตัวจริง
แนวคิกหลักของโครงการนี้คือแนวคิด “3 ดี” ที่ถูกนำมาขยายความและปฏิบัติอย่างเป็นรูปธรรม
- “สื่อดี”คือสื่อที่ส่งเสริมกระบวนการเรียนรู้ ไม่ใช่แค่ของเล่นสำเร็จรูป แต่รวมถึงอุปกรณ์ กระบวนการ หรือกิจกรรม รวมถึงตัวบุคคลอย่างครูและผู้รู้ในชุมชน ที่สามารถผลิตจากวัสดุธรรมชาติหรือของใช้แล้ว สื่อเหล่านี้มีเป้าหมายเพื่อให้เด็กได้เรียนรู้ คิดวิเคราะห์ได้ด้วยตนเอง มีความปลอดภัย และเหมาะสมกับการเรียนรู้ตามช่วงวัย
- “พื้นที่ดี”คือพื้นที่ที่ทุกคนมีส่วนร่วมในการออกแบบและใช้ประโยชน์ร่วมกันทั้งครู นักเรียน ผู้ปกครอง รวมถึงคนในชุมชน เพื่อแลกเปลี่ยนเรียนรู้และสร้างความสัมพันธ์ที่ดี ซึ่งสามารถเป็นได้ทั้งพื้นที่สร้างสรรค์ทางกายภาพ เช่น มุมเล่น มุมน้ำ มุมทราย หรือแปลงผัก ที่ทำให้เห็นตัวอย่างของการสร้าง “พื้นที่ทางกายภาพ” ที่มีความหมายกว้างขึ้นและส่งผลต่อการเรียนรู้ของเด็ก กระบวนการที่ทำให้เกิดพื้นที่เหล่านี้คือการที่ผู้ปกครองและคนในชุมชนต้องมาร่วมกันตั้งแต่การวางแผน ระดมทุน และลงแรงมาช่วยกัน
- “ภูมิดี”คือการนำภูมิความรู้และภูมิปัญญาในชุมชนมาเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการเรียนรู้ เพื่อสร้างภูมิคุ้มกันให้เด็กๆ รู้เท่าทันสื่อและภัยรอบตัว นอกจากนี้ยังเน้นการขยายผลสู่ครอบครัว ด้วยการส่งเสริมให้มีการจัดพื้นที่สร้างสรรค์ในบ้าน เช่น มุมหนังสือ มุมเล่นอิสระ หรือพื้นที่สำหรับกิจกรรมทางกาย เพื่อให้ผู้ปกครองและเด็กได้มีกิจกรรมและใช้เวลาร่วมกันอย่างมีคุณภาพ
กิจกรรม “ธนาคารสื่อสร้างสรรค์” ของศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านกุมุง ต.ช้างเผือก อ.จะแนะ จ.นราธิวาส ได้นำแนวคิดเหล่านี้มาใช้ด้วยการผลิต “สื่อไม่สำเร็จรูป” เช่น ไม้บล็อก ไม้หนีบ หรือตุ๊กตาถุงกระดาษ ซึ่งเป็นของเล่นที่เปิดกว้างให้เด็กใช้จินตนาการได้อย่างไร้ขีดจำกัด สื่อเหล่านี้ถูกบรรจุใน “กล่องมหัศจรรย์” และส่งมอบให้กับเด็กและครอบครัว พร้อมกับหนุนเสริมการพัฒนาพื้นที่ในครอบครัวให้เป็น “ครอบครัว 3 ดี” เพื่อให้ผู้ปกครองและเด็กได้มีกิจกรรมร่วมกันผ่านสื่อและกิจกรรมที่ยืมจากธนาคาร ข้อตกลงในการยืมสื่อ ซึ่งง่ายและยืดหยุ่น เช่น การยืมสื่อในวันศุกร์และคืนวันจันทร์
หัวใจสำคัญของกิจกรรมนี้คือการที่ผู้ปกครองได้ลงมือ
“ผลิตสื่อ” ที่ครูจัดเตรียมไว้ให้ และยังได้ “สาธิตการเล่าเรื่อง” จากสื่อที่พวกเขาทำขึ้นเอง เป็นการสะท้อนให้เห็นถึงพลังแห่งการสร้างสรรค์ที่ซ่อนอยู่ในตัวทุกคน
จากกิจกรรมนี้ เราได้เห็นเรื่องราวที่สร้างแรงบันดาลใจจากผู้ปกครองหลายท่านที่ให้ความสำคัญกับการใช้เวลากับลูกอย่างมีคุณภาพ พวกเขาเริ่มทำกิจกรรม
คุณครูยามีละ มูซอ ผู้อำนวยการศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านกุมุง เล่าว่า เราเริ่มเห็นการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในจิตใจของผู้ปกครอง เขาเริ่มให้ความสำคัญกับการใช้เวลากับลูกอย่างมีคุณภาพ หลายครอบครัวเริ่มพาเด็กไปวิ่งเล่นในสนาม ควบคุมการใช้โทรศัพท์มือถือ และทำกิจกรรมร่วมกันที่บ้าน นี่คือการเปลี่ยนแปลงที่ยิ่งใหญ่ที่เริ่มต้นจากจุดเล็กๆ ในชุมชน ซึ่งตอกย้ำว่า การพัฒนาเด็กปฐมวัยต้องอาศัยกลไกที่ทุกภาคส่วนเข้ามามีส่วนร่วมอย่างแท้จริง เพราะทั้งหมดนี้คือ “นิเวศ” ที่ส่งเสริมให้เด็กเติบโตอย่างมีความสุขและมีคุณภาพอย่างยั่งยืน
นางสาวสายใจ คงทน ผู้บริหารโครงการจาก กลุ่ม wearehappy องค์กรสาธารณประโยชน์ กล่าวเพิ่มเติมว่า “สำหรับโครงการของเรา เราเชื่อว่าหัวใจสำคัญของการพัฒนาเด็กปฐมวัยคือการสร้าง 3 ดี ให้เกิดขึ้นจริงในทุกๆ วัน
สื่อดี คือการที่เรามาช่วยกันเลือกและสร้างสื่อที่สร้างสรรค์ ปลอดภัย และเหมาะกับพัฒนาการของเด็กๆ
พื้นที่ดี คือการจัดพื้นที่ในบ้านและชุมชนให้ลูกของเรามีที่วิ่งเล่น มีมุมสร้างสรรค์ ที่เอื้อต่อการเรียนรู้ของเขา
ส่วน ภูมิดี คือการสร้างภูมิคุ้มกันให้ทั้งเด็กและผู้ปกครอง ให้เราทุกคนรู้เท่าทันสื่อที่รายล้อมอยู่รอบตัวในปัจจุบัน
“ธนาคารสื่อสร้างสรรค์” จึงเป็นแหล่งรวมสื่อสร้างสรรค์ เป็นพื้นที่ที่ช่วยให้ผู้ปกครองกล้าลงมือทำ กล้าสร้างสรรค์ และกลายเป็น “นักสื่อสารสุขภาวะ” ที่จะสร้างสภาพแวดล้อมที่ดีที่สุดให้กับลูกๆ ของพวกเขาได้อย่างยั่งยืน นี่คือการเปลี่ยนแปลงที่ยิ่งใหญ่ที่เริ่มต้นจากจุดเล็กๆ ในชุมชน และจะเป็นแรงบันดาลใจให้ครอบครัวอื่นๆ ได้เรียนรู้และลงมือทำตามอย่างแน่นอน
